TỬ SẢN DẶN CON PHÉP TRỊ DÂN

 

子産授政太叔 - 左丘明

Tử sản dặn con phép trị dân – Tả Khâu Minh

Tiểu dẫn – Tả khâu minh làm thái sứ nước Lỗ tư tưởng phần nhiều ám hợp với Khổng tử. Tả noi theo chí Khổng Tử làm ra bộ truyện nhan đề là Tả thị Xuân Thu

鄭子産有疾謂子太叔曰:

我死子必為政惟有德者能以寬服民其次莫如猛

夫火烈民望而畏之故鮮死焉水懦弱民狎而翫之則多死焉

故寬難疾數月而卒太叔政

Trịnh Tử Sản hữu tật, vị tử Thái Thúc viết: Ngã tử, tử tất vi chính Duy hữu đức giả, năng dĩ khoan phục dân kỳ thứ mạc như mãnh. Phù hoả liệt, dân vọng nhi uý chi, cố tiển tử yên. Thuỷ nhu nhược dân hiệp nhi ngoạn chi, tắc đa tử yên

Cố khoan nan

Tật sổ nguyệt nhi tốt, thái thúc vi chính

Dịch nghĩa: Trịnh tử sản bệnh nặng, bảo con là thái thúc rằng: ta chết , con sẽ giữ chính quyền

Chỉ kẻ có đức mới có thể lấy khoan hoà cho dân phục, còn thì không gì bằng chính sách mạnh

Như lửa cháy, dân trông là sợ, nên ít kẻ chết vì lửa. Nước mềm yếu, dân ưa đùa dỡn nên chết nhiều.

Vì thế khoan hồng là khó. Đau mấy tháng rồi chết, Thái Thúc lên cầm quyền.

不忍猛而寬. 鄭國多盜取人於萑苻之澤

太叔悔之曰吾早從夫子不及此

興徒兵以攻萑苻之盜藎殺之盜少止仲尼曰善哉

Bất nhẫn mãnh nhi khoan, trịnh quốc đa đạo thủ nhân ư hoàn phù chi trạch

Thái thúc hối chi viết:

Ngô tảo tòng phu tử, bất cập thử. Hưng đồ binh dĩ công hoàn phù chi đạo

Tận sát chi. Đạo thiếu chỉ

Trọng Ni viết: Thiện tai!

Dịch nghĩa: Không nỡ mạnh nên khoan hoà, Nước Trịnh nhiều trộm cướp, bắt người lương thiện ở nơi bãi chằm um tùm.

Thái Thúc ăn năn nói: Ta sớm biết theo lời cha đâu đến nỗi này đem binh đi tiễu trừ trộm cướp. Giết hết cướp trộm yên

Khổng tử nói: Giỏi thay!!!!

政寬則民慢, 慢則糾之以猛

猛則民殘, 殘則施之以寬, 寬以濟猛, 猛以濟寬

政是以和

詩曰: 民亦勞止, 汔可小康, 惠此中國, 以綏四方

施之以寬也

Chính khoan tắc dân mạn, mạn tắc củ chi dĩ mãnh

Mãnh tắc dân tàn, tàn tắc thi chi dĩ khoan, khoan dĩ tế mãnh, mãnh dĩ tế khoan Khoan dĩ tế mãnh, mãnh dĩ tế khoan

Chính thị dĩ hoà

Thi viết: dân diệc lao chỉ, ngật khả tiểu khang Huệ thử trung quốc, dĩ tuy tứ phương

Thi chi dĩ khoan dã

Dịch nghĩa: Chính sách khoan hoà dân nhờn , nhờn thì lấy mạnh (thẳng tay) mà đàn áp. Mạnh tắc dân hại, hại thì lại lấy khoan mà thi hành. Khoan để đỡ mạnh, mạnh để đỡ khoan

Chính sự sẽ hoà

Kinh thi nói: dẫn đỡ vất vả, để tạm yên vui ra ơn trong nước, để yên bốn phương. ấy là lấy khoan mà thi hành vậy

毋從詭隨以謹無良式遏宼虐操不畏明糾之以猛也柔遠能洱以定我王平之以和也又曰不競不絿不剛不柔布政優優百祿是遒和之至也及子産卒仲尼聞之出涕曰古之遺愛也

Vô tòng nguỵ tuỳ, dĩ cẩn vô lương, thức át khấu ngược thao bất uý minh, củ chi dĩ mãnh dã. Nhu viễn năng nhĩ, dĩ định ngã vương, bình chi dĩ hoà dã. Hựu viết: bất cạnh, bất cầu, bất cương, bất nhu. Bố chính ưu ưu, bách lộc thị tù hoà chi chí dã

Cập tử sản tốt, Trọng Ni văn chỉ, xuất thế viết: Cổ chi di ái dã

 

Không nghe kẻ dối tra, loại trừ kẻ vô lương, trộm cướp sẽ yên được

Không xong sẽ dùng sức mạnh

Mềm mỏng với dân ở xa. Thân thiện với dân ở gần

Lại nói: Không tranh, không vội, không cứng, không mềm, thì chính hoà thuận êm đềm, trăm lộc sẽ tụ họp đến thêm đó là sự hoà đến mức vậy

Để định việc lớn của mình, đó là làm quân bình sự hoà thuận trong dân gian

Tử sản biết thương dân, được dân yêu mến, là có phong thái của cổ nhân sót lại.

Chỉ cổ nhân mới biết thương người như Tử Sản

Dịch thơ: Tử Sản bệnh, khó bề bình phục

Bèn dặn con, Thái Thúc mấy lời:

Khi cha khuất bóng đi rồi,

Chính quyền nước Trịnh sẽ dời về con.

Một nguyên tắc luôn luôn phải trọng:

Có đức thì hãy dụng khoan hoà,

Lòng dân mến phục sâu xa,

Bằng không, uy vũ vẫn là phép hay

Như lửa đỏ, ai ai chẳng sợ,

Dân tránh xa, ít vạ vào mình

Nước kia mềm yếu hiền lành

Dân ưa đùa giỡn, dễ thành tai ương

Chính sách khoan, hay nhưng rất khó

Tử Sản rồi sau đó lâm chung

Con nên mở lượng khoan hồng

Thế là giặc cướp nổi cùng khắp nơi

Thái Thúc hối: Theo lời cha dạy

Thì có đâu đến nỗi nước này

Đem quân tuần tiễu đi ngay

Bao nhiêu giặc cướp từ đây hết liền

Khổng Tử nói: Khá khen Tử Sản

Chính sách khoan sinh biến lẽ thường

Biến đành phải dụng lối cương

Lối cương ắt buộc dân càng xót xa

Thì ta lại nói ra cho nhẹ

Cương cứu khoan, khoan chế lại cương

Kinh Thi: Dân sống dễ dàng

Tất ơn nhà nước tràn lan các vùng

ấy chính thể khoan dung là thế

Không nghe gian, thẳng trị bất lương

Các nơi giặc cướp hết đường

Không yên ta lại dùng cương dẹp loàn

Biên cương xa, các miền gần gũi

Nên nới tay, dân mới thong dong

Thì còn nói: Muốn nên công

Vội không, mà chậm cũng không: giữ chừng

Chẳng cương hẳn, cũng đừng nhu hẳn

Lấy đức mà uốn nắn tuỳ cơ

Lộc trời, trời sẽ ban ra

Ấy là chính sách giữ hoà muôn phương

Đức Khổng tử xót thương xúc cảm

Khi nghe tin Tử Sản qua đời,

Khóc rằng:“Kim cổ dễ ai

Sánh tày Tử sản, là người thương dân!”